Sześć myślowych kapeluszy Edwarda de Bono to uznana metoda, która znakomicie sprawdza się w pobudzaniu procesu myślenia kreatywnego. Edward de Bono znany jest jako twórca wielu narzędzi, które pomagają pobudzać kreatywność. Sześć myślowych kapeluszy jest najbardziej znaną z metod, które zaproponował. W praktyce wykorzystują ją wielkie korporacje, małe i średni firmy, szkoły i zespoły badawcze. Czy masz czasami poczucie, że utknąłeś w miejscu? Zdarza Ci się myśleć, że wszystko już było i trudno stworzyć coś naprawdę oryginalnego? Czy pracując nad nową strategią działanie odnosisz niekiedy wrażenia, że w zasadzie kopiujesz utarte szlaki i powtarzasz wypracowane od dawna schematy? Jeżeli borykasz się z tymi problemami i chcesz to zmienić, wykorzystaj potencjał, który daje metoda Edwarda de Bono znana jako sześć myślowych kapeluszy. Otworzy to przed Tobą i Twoimi współpracownikami zupełnie nowe możliwości działania.
Edward de Bono
Schemat postępowania, z którym często mamy do czynienia podczas procesu podejmowania decyzji
Edward de Bono zauważył, że ludzkie myślenie oraz będący jego pochodną proces podejmowania decyzji cechuje chaos. Rozważając różne alternatywne możliwości działania ludzie mają tendencję do mieszania faktów, opinii, oczekiwań, nadziei i obaw. Przyjrzyjmy się typowemu spotkaniu kilku osób celem, którego jest podjęcie jakiejś decyzji. Jak najczęściej przebiega taki proces? Kluczowym elementem, z którym mamy do czynienia jest dyskurs. Polega on na wymianie zdań a jego główną cechą jest walka na argumenty. Co najczęściej robimy, gdy staramy się kogoś do czegoś przekonać? Argumentujemy. Dyskurs obecny jest w życiu publicznym, na spotkaniach firmowych i w życiu rodzinnym. Jest wszechobecnym sposobem na to, aby przekonać innych ludzi do naszej racji. Czy jest to metoda skuteczna? Ludzie często mają wyrobione zdanie na określone tematy. Każdy z nas posiada także sfery głęboko zakorzenionych przekonań. Czy argumentacją można je zmienić? Dosadnie i trafnie wyraził to Józef Piłsudski. Stwierdził: „Racja jest jak dupa, bo każdy ma swoją”. Jest to najlepsze podsumowanie tego tematu z jakim się spotkałem. Problem „racji” powoduje ciągnące się całymi godzinami zebrania, na których toczą się bezowocne spory. Ludzie uzbrojeni w argumenty poświęcają mnóstwo czasu i energii na przekonywanie innych. Jakie najczęściej są efekty? Marne, ponieważ to co dla jednego jest racjonalne i rozsądne, dla drugiego często pozostaje nierozsądne i irracjonalne. Dobrym przykładem jest spór teistów z ateistami. Dla osoby głęboko wierzącej w Boga postawa ateistyczna jest kompletnie absurdalna. Dla ateisty wręcz przeciwnie, jemu religia jawi się jakoś coś kompletnie niedorzecznego. Choć napisano miliony książek, dyskutowano przez całe wieki i toczono wojny, spór pozostał nierozstrzygnięty.
W jaki sposób sześć myślowych kapeluszy zmienia typowy schemat podejmowania decyzji?
Wyobraź sobie proces podejmowania decyzji jako obraz, który malowany jest sześcioma kolorami. Każdy z nich nanosisz na płótno osobnym pędzlem. Twoje zadanie polega na tym, aby stworzyć malowidło, na którym kolory nie zostaną pomieszane ale w efekcie powstanie jasny i przemawiający do wyobraźni malunek. Czy jest to możliwe? Jak najbardziej, takie podejście proponuje Edward de Bono. Sześć myślowych kapeluszy to sześć kolorów, którymi malujemy podczas spotkań, gdy celem jest podjęcie decyzji. Kolory kapeluszy reprezentują różne typy myślenia. Fakty, opinie, nadzieje, oczekiwania i obawy zostają wyrażone w swoim czasie. Każdy typ myślenia wnosi do procesu podejmowania decyzji wartościowe aspekty. Optymizm, podejście krytyczne, czy dane to składowe, które tworzą całościowy obraz sytuacji, w której przyszło nam działać. Nie należy ich mieszać, ale jednocześnie każdy z nich warto dopuścić do głosu.
Kapelusz Biały
Kapelusz biały reprezentuje dane i fakty. Nie ocenia, nie przypuszcza, nie wyciąga wniosków, nie komentuje. Co zatem robi? Jego jedyne zadanie to zaprezentowanie danych. Prezentuje czyste jak biel informacje. Z pozycji kapelusza białego powiesz. W ostatnim miesiącu sprzedaliśmy trzysta par butów w naszym sklepie internetowym. Janek spóźnił się do pracy trzy razy w ostatnim tygodniu po piętnaście minut za każdym razem. Z badania poziomu satysfakcji klientów przeprowadzonego w ostatnim miesiącu widać, że osiemdziesiąt procent klientów jest bardzo zadowolonych z serwisu, dziesięć procent jest średnio zadowolonych a kolejne dziesięć procent jest niezadowolonych.
Kapelusz Czerwony
Kapelusz czerwony wyraża emocje. Z tej pozycji powiesz. Nie podoba mi się to, że Janek spóźnia się do pracy. Wyniki sprzedaży za ostatni miesiąc są fatalne. Kompletnie nie czuję tego projektu i moim zdaniem jest on bezsensowny. Te cele bardzo mi leżą i jestem szczęśliwy, że mogę je realizować. Może ten biznes jest opłacalny, ale nie jest w zgodzie z moim spojrzeniem na świat.
Kapelusz Żółty
Kapelusz żółty wyraża optymizm oraz jego uzasadnienie. Jest kolorem nadziei. Mając go na głowie powiesz. Uważam, że ten projekt ma szansę powodzenia, ponieważ nasza konkurencja zrealizowała to w podobny sposób i odniosła sukces a miejsce na rynku jest i dla nas. Żeby podnieść wyniki sprzedaży butów powinniśmy uruchomić sklep internetowy, ponieważ coraz więcej ludzi kupuje w Internecie.
Kapelusz Czarny
Kapelusz czarny jest przeciwieństwem żółtego. Jego rolą jest wyrażenie obaw oraz ich uzasadnienie. Prezentuje on podejście sceptyczne i służy odnalezieniu słabych punktów naszej koncepcji. Pozwala wstępnie ocenić ryzyka. Daje upust czarnym myślom. Mając go na głowie powiesz. Nie powinniśmy tego tak robić. Już trzy razy wykorzystywaliśmy ten model marketingowy i za każdym razem generował tylko straty. Jest nikła szansa, aby tym razem było inaczej.
Kapelusz Zielony
Kapelusz zielony nazywany jest często kapeluszem innowatorów. Wyraża nadzieje i nieskrępowane możliwości. Jego rolą jest uruchomienie niestandardowych sposobów myślenia. Z pozycji kapelusza zielonego powiesz. Weźmy teraz kredki i narysujmy jak wyobrażamy sobie naszą nową strategię marketingową. Potem dobierzemy się w pary i partner będzie starał się odgadnąć to, co chciałeś przekazać swoim rysunkiem. Takich kreatywnych sposobów przekazywania informacji jest wiele a przedstawiony przeze mnie powyżej to jeden z możliwych.
Kapelusz Niebieski
Kapelusz niebieski jest jak niebo. Wszystko ogarnia i spina. Jego rola polega na porządkowaniu informacji oraz całej dyskusji. Mając na głowie niebieski kapelusz powiesz. Zbierzmy teraz wszystkie fakty. Zróbmy tabelę i podsumujmy ile mamy argumentów za a ile przeciw. Uważam, że w naszej dyskusji zaczął dominować czarny kapelusz. Proszę wszystkich o nałożenie kapeluszy żółtych i spojrzenie na problem z tej perspektywy.
Po co nam te sześć myślowych kapeluszy?
Problem w każdym z nas będzie wywoływał przewagę określonych reakcji i dominujące nastawienie. Nasze dotychczasowe doświadczenia, przekonania i spojrzenie na świat będą determinować to, czy spojrzymy na określone plany z przewagą optymizmu, czy pesymizmu. To z kolei zdeterminuje argumenty, których użyjemy, aby przekonać innych. W dyskusji z kapeluszami każdy ma okazję przyjąć różne perspektywy a tym samym poszerzyć swoje pole widzenia danego tematu. Optymiści będą mieli okazję poszukać zagrożeń a pesymiści pozytywnych stron. Wszyscy włączą się w innowacyjny nurt spod kapelusza zielonego. Kapelusz biały da rzeczowy ogląd danych i faktów, czerwony pozwoli wyłowić emocjonalne nastawienie do sprawy a niebieski uporządkuje dyskusję i nada jej określone ramy.
Sześć myślowych kapeluszy pozwala bezpiecznie zmieniać role, w których najczęściej występujemy
Zwróć uwagę, że większość ludzi ma tendencję to określonego typu argumentacji oraz mocno ugruntowany obraz świata. Daje to poczucie stabilności i przewidywalność w relacjach społecznych. Jeżeli nasz kolega z pracy z reguły jest sceptykiem i słynie z wnikliwych analiz może nie czuć się komfortowo w roli osoby, która rzuca swobodnie luźnymi przemyśleniami. Ktoś inny słynie z tego, że ogarnia całość, ale nie lubi grzebać w szczegółach. Metoda Edwarda de Bono pozwoli nam potraktować spotkanie jak teatralną scenę a sześć myślowych kapeluszy jak aktorskie rekwizyty. Co to daje w efekcie? Dzięki takiemu podejściu tworzymy komfortowe warunki dla wyjścia z typowych dla nas ról. W praktyce oznacza to, że powiemy: „Wiem Aniu, że jesteś optymistką i nie lubisz krytykować współpracowników. Teraz gramy spektakl a Ty jesteś aktorką i to jest wyłącznie rola, którą masz do zagrania. Wiem, że nie jesteś taka naprawdę. Jako dobra aktorka skrytykuj ten pomysł. Znajdź jego słabe punkty. Franiu Ty zagrasz teraz optymistę, choć wiemy wszyscy, że jesteś sceptykiem doskonałym. Wejdź w rolę i poszukaj pozytywnych aspektów tego produktu.”
Sześć myślowych kapeluszy pracuje dynamicznie
Sześć myślowych kapeluszy nie jest sztywno przypisanych do osób biorących udział w spotkaniu. Możemy dynamicznie je zmieniać w zależności od potrzeb i kontekstu sytuacji. Z reguły zaczynamy od kapelusza białego, po czym wykorzystujemy czerwony. Gdy posiadamy mało danych i faktów możemy zacząć od kapelusza żółtego lub zielonego. Nigdy nie używamy kapelusza czarnego przed żółtym, aby nie torpedować pomysłów na wejściu. Rola moderatora, która związana jest z kapeluszem niebieskim nie musi być przypisana do jednej osoby podczas spotkania. Wykorzystując sześć myślowych kapeluszy ograniczasz ryzyko konfliktów i skracasz czas spotkań, czyniąc je jednocześnie dużo bardziej owocnymi.
Jacek Cholewa, ekspert Sysco Polska
